Дэлхийн олон янзын хотуудын нэршил нь хүн төрөлхтний түүхэн замнал, соёлын өв, байгаль орчны онцлогийг тусгасан утга, учиртай. Нэр оноох үйл явц нь тухайн газрын түүх, газарзүйн байршил, эдийн засгийн онцлог зэргийг агуулсан олон хүчин зүйлээс хамаардаг. Үүнийг дараах байдлаар тайлбарлаж болно:
- Түүхэн онцлогт суурилсан нэршил: Хотын нэрийг ихэвчлэн тухайн газрын түүхэн үйл явдал эсвэл алдартай хүмүүсийн нэрээр нэрлэдэг. Жишээлбэл, Вашингтон Д.С. хотыг АНУ-ын анхны ерөнхийлөгч Жорж Вашингтоны нэрээр нэрлэсэн бол Истанбул нь "Константинопол" нэрээс өөрчлөгдөж, Османы эзэнт гүрний түүхийг илэрхийлдэг.
- Соёл, шашны ач холбогдол: Зарим хотын нэр нь шашны болон соёлын утга агуулсан байдаг. Жишээлбэл, Варанаси хот нь Энэтхэгийн эртний шашны соёлд гүнзгий холбоотой бол Мекка хот нь Исламын шашны хамгийн ариун газар юм.
- Байгалийн онцлогт тулгуурласан нэршил: Байгаль орчны онцлог нь хотын нэрийн эх сурвалж болдог. Жишээлбэл, Лас Вегас нэр нь испани хэлээр "ногоон нуга" гэсэн утгатай бол Рио-де-Жанейро нь "Нэгдүгээр сарын гол" гэж орчуулагддаг.
- Улс төр, эдийн засгийн ач холбогдол: Хотын нэр нь улс төрийн утга агуулга эсвэл эдийн засгийн чухал байдлыг илэрхийлж болно. Жишээ нь, Нью-Йорк хотыг Английн Йоркийн герцогийн нэрээр нэрлэсэн.
- Үндэстний уламжлал, хэлний нөлөө: Зарим хотын нэр нь тухайн үндэстний хэл, уламжлалыг агуулдаг. Жишээлбэл, Токио нь "Зүүн нийслэл" гэсэн утгатай бол, Москва нь орон нутгийн Москва голоос гаралтай.
Эдгээр нэршил нь хүн төрөлхтний олон янзын соёл, өв уламжлалыг хадгалан, цаашид улам гүн утга, үнэ цэнтэйгээр өвлөгдөн үлдэх билээ.
Өнөөдрийн дугаараар бид хүний нэрээр нэрлэгдсэн хотуудын тухай ярина.
Европоос эхлээд ярья:
1. Сан-Марино
Сан-Марино бол дэлхийн хамгийн эртний, тасралтгүй оршин тогтнож буй бүгд найрамдах улс юм. Энэ нь 301 онд Ромын эзэнт гүрний дарамтаас зугтсан Гэгээн Маринус гэгч чулуун сийлбэрчинд хамааралтайгаар үүссэн байдаг. Түүхийн гол үйл явдлуудыг илүү дэлгэрүүлбэл:
Гэгээн Маринус ба Сан-Марино улсын эхлэл
- Гэгээн Маринусын гарал: Маринус нь далайн эргийн Раб хэмээх Ромын эзэнт гүрний нутаг (өнөөгийн Хорватын хэсэг) хотоос гаралтай байжээ. Тэрээр Христийн шашныг дагаснаар Ромын эзэнт гүрний хяналтад шашны мөрдлөгийн бай болж, амьдралаа аюулгүй байлгахын тулд Италийн Титано ууланд хүрч очжээ.
- Титано ууланд суурьших: Маринус уулын оройд суурьшиж, шашин шүтлэгт тулгуурласан, бие даасан, хуулийн засаглалтай жижигхэн нийгэмлэг байгуулсан нь Сан-Марино улсын эхлэл болсон юм.
- Улсын нэрний гарал: Уг нийгэмлэг Гэгээн Маринусын нэрээр нэрлэгдэж, түүнээс хойш түүний нэр хүнд, үйл хэрэг нь улс орны онцлог, уламжлалыг тодорхойлж иржээ.
Улс төр, шашны тулгуур нийгэм
- Шашны чөлөөт байдал: Сан-Марино нь анхнаасаа шашны итгэл үнэмшил дээр суурилсан бөгөөд олон зууны турш гаднын улс орнуудын нөлөөнд автахгүйгээр, бие даасан байдлаа хадгалсаар ирсэн.
- Хууль, засаглалын анхны хэлбэрүүд: Тус улс нь Ромын хуульд суурилсан өөрийн анхны засаглалыг хөгжүүлж, олон зууны турш хуулийн дэг журмыг сахин хамгаалсан. Энэ нь бүгд найрамдах засаглалын өвөрмөц хэлбэрийн эхлэл болсон.
Түүхэн онцлог ба дэлхийн хамгийн жижиг улсуудын нэг
- Сан-Марино улс нь 61 км² талбайтай, Итали улсын газар нутаг дотор оршдог.
- Тус улсын засаглалын систем нь эртний уламжлалд тулгуурласан бөгөөд 1243 оноос хойш "Капитан Регент" хэмээх хоёр удирдагчийг сонгодог ардчилсан системтэй.
2. Лихтенштейн
Лихтенштейний нэр үүсэл нь Германы Лихтенштейн удмын түүхтэй шууд холбоотой. Энэ удмынхан нь 17-18 дугаар зууны үед Европын нэр хүндтэй язгууртан гэр бүлүүдийн нэг байв. Тэд Ромын эзэн хаан болон Герман-Австрийн эзэнт гүрний удирдлагатай ойр харилцаатай байсан бөгөөд өөрсдийн нэрийг оршин тогтнох газар нутгийн нэр болгох сонирхолтой байсан юм.
- Лихтенштейний удмын гарал:
- Лихтенштейн удмын нэр анх Бавариас гаралтай язгууртнуудтай холбогдож байсан. Гэр бүлийн нэр нь Лихтенштейн шилтгээний нэрээс үүссэн бөгөөд энэ нь "гэрэлтсэн чулуу" гэсэн утгатай.
- Хаантай харилцаа:
- 1719 онд Лихтенштейний овогтон Ромын эзэн хаан Карл VI-аас өөрсдийн газар нутгийг нь хүлээн зөвшөөрүүлэх хүсэлт тавьжээ. Карл VI энэ хүсэлтийг хүлээн авч, Лихтенштейн улсыг Герман-Ромын эзэнт гүрний нэгэн бүрэн эрхт вант улс гэж зарласан.
- Нэршлийн үүсэл:
- Ромын эзэн хаан Карл VI Лихтенштейний эзэмшлийн нутгийг ханлигийн статустай болгож, улмаар тус улсын нэрийг удмынхны нэрээр нэрлэхийг зөвшөөрсөн. Ингэснээр Лихтенштейн өнөөгийн нэршилтэй болжээ.
- Бие даасан байдал:
- Лихтенштейн нь 1806 онд Герман-Ромын эзэнт гүрэн задрах үед бие даасан улс болсон. Энэ нь Европын жижиг улсуудын түүхэнд ховор тохиолддог амжилтын нэг юм.
Лихтенштейн улс өнөөдөр ч язгууртны удмын түүхээ хүндэлж, олон улсын төвшинд санхүүгийн төв болон өндөр хөгжилтэй жижиг улс гэдгээрээ алдартай билээ.
3. Колумб
Кристофер Колумб бол Европ тивээс Америк тивийг нээсэн (1492 онд) түүхэн ач холбогдолтой Испани, Португалын далайчин юм. Түүний энэхүү амжилт Европын колоничлолын эхлэлийг тавьсан төдийгүй дэлхийн худалдаа, соёл, хүн амын хөдөлгөөнд асар их өөрчлөлт оруулсан. Түүний нэрээр олон газар, улс орон хүндэтгэл үзүүлж, Колумбия гэх улс, Колумбус гэх хотууд болон бусад нэршлүүдийг өгсөн байдаг.
Колумбын үйл явдал нь зөвхөн шинэ газар нээсэн төдийгүй эртний ертөнцийн (Европ, Ази, Африк) ба шинэ ертөнцийн (Америк тив) хоорондын холболтыг бий болгосон. Гэвч түүний аялалын үр дүнд уугуул америкчуудын соёл, нийгэмд асар их өөрчлөлт гарч, заримдаа сүйрлийн түвшинд хүрсэн нь түүхэн маргааны сэдэв болсон байдаг.
Түүний нэрийг Латин Америкийн олон улс орон, бүс нутаг, газар зүйн обьектуудад хүндэтгэл болгон өгсөн байдаг бөгөөд энэ нь түүний түүхэн ач холбогдлыг харуулж буй хэрэг юм.
Америк тив:
1. Боливи
Боливийн нэр түүх нь Латин Америкийн тусгаар тогтнолын хөдөлгөөний хамгийн чухал удирдагчдын нэг Симон Боливартай холбоотой юм. Симон Боливар нь Венесуэлд төрсөн бөгөөд 19-р зууны эхэн үед Испанийн колоничлолын эсрэг олон улсын чөлөөлөх дайнуудыг удирдсан. Түүний стратеги, удирдлагын ур чадварын ачаар Венесуэл, Колумб, Эквадор, Перу, Боливи зэрэг улсууд Испанийн дарлалаас ангижирч тусгаар тогтнолоо олжээ.
1825 онд өнөөгийн Боливи улс Испанийн колоничлолоос ангижирч, тусгаар тогтнолоо зарласан. Тус улс нь Симон Боливарын хувь нэмрийг үнэлэн, түүний нэрээр улсынхаа нэрийг "Боливи" гэж нэрлэсэн. Тухайн үед Симон Боливар Боливийн анхны ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон бөгөөд түүний удирдлага дор улс төрийн шинэ систем бий болгохыг зорьсон юм.
Түүхийн онцлох үйл явдал:
- 1824 онд Аякучогийн тулалдаан: Энэхүү тулалдаанаар Испанийн хүчний гол хэсэг ялагдаж, Латин Америкийн чөлөөлөх хөдөлгөөний эцсийн амжилтыг баталгаажуулсан.
- 1825 оны наймдугаар сарын 6: Боливи улс тусгаар тогтнолоо зарлаж, шинэ улсын үндсэн хуулийг баталсан.
Симон Боливар зөвхөн Боливи төдийгүй бүс нутгийн бусад орны чөлөөлөлтийн бэлгэдэл болсон бөгөөд түүний нэрийг Латин Америкийн түүхэнд алдаршуулсан юм. Боливи улсын түүхэнд Симон Боливарын нэрийг сонгосон нь түүний чөлөөлөх дайнд үзүүлсэн асар их хувь нэмрийг хүлээн зөвшөөрсөн үйлдэл байлаа.
2. Доминиканы Бүгд Найрамдах Улс
Доминиканы Бүгд Найрамдах Улсын нэр нь Христийн гэгээн Доминик (Saint Dominic)-ийн нэрээр нэрлэгдсэн бөгөөд энэ нь Испанийн колоничлолын үеийн шашны болон соёлын нөлөөг харуулдаг. Гэгээн Доминик нь доминиканчуудын шүтлэгийн гол гэгээнтэн байсан бөгөөд католик шашны сургаалыг дэлгэрүүлэхэд томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн хүн юм. Түүний нэрээр Доминикан орон нэрлэгдэх болсон нь тухайн үеийн католик шашны нөлөө, Испанийн соёлын өвийг мөнхлөх нэгэн арга байжээ.
Испанийн колоничлолын үеийн түүх:
- Доминиканы түүх 1492 онд Христофер Колумб Америк тивийг нээснээс хойш эхэлсэн. Эхний суурин газрыг 1496 онд үүсгэж, Испани улсад харьяалагдах газар нутаг болгон зарласан.
- 1500-аад оны эхээр католик шашны нөлөө өргөжиж, Христийн шашныг нутгийн ард түмэнд түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор сүм хийдүүд болон шашны дэг жаяг тогтоожээ.
Гэгээн Доминикийн нэр хүнд:
- Доминик нь Доминикан лам нарын ордныг үндэслэсэн бөгөөд сургаал номлол, итгэлийн бат найдварыг түгээхэд онцгой үүрэгтэй байв.
- Испанийн колоничлогчид Доминиканыг нэрлэхдээ гэгээнтнийг хүндэтгэсэн нь Испанийн католик шашны уламжлалыг таниулах хүсэлтэй байсан хэрэг.
Доминиканы нэршил нь шашин, соёл, колоничлолын түүхийн цогц илэрхийлэл бөгөөд өнөөг хүртэл түүний шашны өв соёл ард түмний итгэл үнэмшлийн нэг хэсэг болж үлджээ.
Африк тив:
1. Маврикий
Маврики улс нь 17-р зууны үед Голландын хунтайж Морис ван Нассау (Maurice of Nassau)-ын нэрээр нэрлэгдсэн. Морис нь Голландын Оранж-Нассау гэр бүлд хамаарах бөгөөд тухайн үеийн Нидерландын улс төр, цэргийн удирдлагад ихээхэн нөлөө үзүүлсэн нэрт удирдагч байсан юм.
Түүхэн дэлгэрэнгүй:
- Голландын үеийн нөлөө: 1598 онд Голландын хөлөг онгоцнууд Маврики аралд хүрч, тус газрыг колоничлох үйл явцыг эхлүүлсэн. Голландчууд аралд суурьшиж, эл газрыг Морис ван Нассаугийн нэрээр "Маврикий" гэж нэрлэхээр шийджээ. Морис тухайн үед Нидерландын зэвсэгт хүчний дээд удирдлага бөгөөд Түүхэн Долоон Нэгдлийн цэргийн стратегийг боловсруулахад томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн хүн байв.
- Маврикийн байршил: Энэтхэгийн далайд, Африкийн зүүн эрэгт байрлах энэ арлын байршил стратегийн чухал ач холбогдолтой байв. Голландчууд энд элдэв баялагт анхаарлаа хандуулж, мөн худалдааны замын чухал зогсоол болгон ашиглаж байжээ.
- Колонийн залгамжлал: Хожим нь Голландчууд арал дээр байршлаа хадгалах боломжгүй болсон тул Маврики Францын, дараа нь Британийн колоничлолд орсон. Гэсэн хэдий ч арлын нэр нь Морис ван Нассаугийн алдар хүндийг хадгалан үлдсэн юм.
Маврикий нь өнөөдөр ч Морис ван Нассаугийн нэрээр бахархахын зэрэгцээ улс орныхоо баялаг түүхийг хадгалан хөгжиж буй тусгаар тогтносон улс юм.
2. Свазиленд (Эсватини)
Эсватини буюу хуучнаар Свазиленд улс нь хаан Сомхлоло Дламини (Sobhuza I)-гийн нэр болон түүний түүхэн үйл хэрэгтэй салшгүй холбоотой. Хаан Сомхлоло 18-р зууны сүүлч болон 19-р зууны эхэн үед амьдарч байсан бөгөөд Свазигийн үндэслэгч хэмээн алдаршсан юм. Тэрээр Свазигийн хаант засаглалын эхлэлийг тавьж, ард түмний эв нэгдэл, нийгмийн тогтолцоог бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.
Түүхэн дэлгэрэнгүй:
- Хаант засаглалын үндэс суурь: Сомхлоло хаан бол Свази омгийн амьдралын хэв маяг, улс төрийн тогтолцоонд хаант засаглалын суурийг тавьсан удирдагч байв. Түүний үед Свази үндэстэн оршин тогтнож, нутаг дэвсгэрээ бататгасан бөгөөд энэ нь хожмын Свазиленд буюу Эсватини улсын үндэс суурь болжээ.
- Өөрийн нэрээр нэрлэгдсэн: "Свазиленд" гэдэг нэр нь Свази ард түмний түүхэн хүндэтгэлтэй холбоотой. "Свази" гэдэг нь Сомхлоло хааны удирдлагад нэгдсэн ард түмнийг илэрхийлдэг. Гэсэн хэдий ч 2018 онд Эсватини гэдэг нэрийг албан ёсоор сэргээн нэрлэхдээ, энэ нь үндэсний өв уламжлал, тусгаар тогтнолын билэг тэмдэг болохыг хаан Мсвати III онцолсон юм.
- Соёлын өв: Эсватини улс өнөөг хүртэл хаант засаглалын хэлбэрээ хадгалсан бөгөөд уламжлалт ёс заншил, соёлын үнэт зүйлсээ хамгаалсаар байна. Энэ нь түүхэн үеийн хаад, тэр дундаа Сомхлоло хааны удирдлагын үр дүнгийн нэг юм.
Эсватини нь Сомхлоло хааны алсын хараа, хүчирхэг удирдлагын өвийг хадгалан, өнөөгийн соёлынхоо онцлогийг дэлхийд харуулсаар буй улс юм.
Ази тив:
1. Саудын Араб
Саудын Араб улс нь Абдул Азиз Аль Сауд (Abdulaziz Al Saud)-ын нэрээр нэрлэгдсэн бөгөөд түүний удирдлага, улс төрийн ухаан Саудын Арабын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Абдул Азиз нь 20-р зууны эхэн үеийн Арабын хойгийн улс төрийн хамгийн чухал удирдагчдын нэг байсан бөгөөд улс орноо нэгтгэж, хаант засаглалыг бий болгосон юм.
Түүхэн дэлгэрэнгүй:
- Улс орны нэгдэл: Абдул Азиз 1902 онд Рияд хотыг эзлэн авч, Саудын гэр бүлийн түүхэн газар нутгаа сэргээн захирах эхлэл тавьжээ. Үүний дараа тэрээр бусад омгууд, газар нутгуудыг өөрийн удирдлагад нэгтгэж, 1932 онд Саудын Арабын хаант улсыг албан ёсоор тунхаглажээ.
- Тусгаар тогтнолын зарлал: 1932 оны есдүгээр сарын 23-нд Саудын Араб улс албан ёсоор байгуулагдсанаар Абдул Азиз анхны хаан болж, өөрийн нэрээр улс орныг нэрлэжээ. Энэ үйл явдал нь Арабын хойгийн омог хоорондын хагарал, зөрчилдөөнийг дуусгаж, нэгтгэсэн томоохон түүхэн алхам болсон.
- Шашны болон соёлын үүрэг: Саудын Араб нь исламын шашны төрийн гол үндэс суурийг тавьсан орон юм. Абдул Азизийн удирдлага дор улс нь исламын хуулийг үндсэн чиглэлээ болгож, Мекка, Медина зэрэг ариун хотуудын хамгаалагчийн статустай болжээ.
- Эдийн засгийн хөгжил: 1938 онд нефтийн ордыг нээснээр Саудын Арабын эдийн засгийн суурь эрс өөрчлөгдөж, Абдул Азизийн удирдлага дор улс орны хөгжлийн шинэ эрин эхэлсэн.
Абдул Азизийн амжилт нь түүний улс төрийн ухаалаг шийдвэрүүд, зөрчилдөөнийг шийдвэрлэх дипломат чадвар, нэгдмэл улсыг бий болгох алсын хараатай шууд холбоотой. Өнөөдөр түүний нэрээр нэрлэгдсэн Саудын Араб улс нь Арабын ертөнцийн хамгийн нөлөө бүхий орнуудын нэг болж байна.
Номхон далай:
1. Маршаллын арлууд
Жон Маршалл (John Marshall) нь 18-р зууны үеийн Английн судлаач бөгөөд Номхон далайн эдгээр арлуудыг судалж, тэмдэглэж байсан. Түүний судалгаанууд нь далайн судалгаа, аяллын түүхэнд чухал хувь нэмэр оруулсан. Тэрээр ихэвчлэн Тихо океан болон түүний ойролцоо байрлах арлуудыг үнэлж, эдгээр нутгийн географи, байгаль орчин болон хүмүүсийн амьдралын хэв маягийг шинжлэн, дэлхий дахинд түүний судалгаанууд хүлээн зөвшөөрөгдсөн.
Маршалл нь Британиар судлаачдын анхааралд оруулсан эдгээр арлуудын нэрсийг ч тэмдэглэж, түүхэнд үлдээсэн нь олон арлын түүхийн үнэ цэнэтэй хэсэг юм. Түүний мөрөөр олон улс орон, их сургуулиуд энэ бүс нутгийг судлах, судалгааны ажлуудаа цаашид өргөжүүлэн хийх болсон билээ.
2. Кирибати
"Gilbert Islands"-ыг эхлээд Британийн судлаач Томас Гилбертын нэрээр нэрлэжээ. 1788 онд Гилберт Номхон далайд аялж байхдаа эдгээр арлуудыг олж, газрын зурагт тэмдэглэсэн. Энэ нь Британийн колонийн удирдлагад орох үеэс хойш арлуудын нэр болж хэрэглэгдсэн.
Гэвч 1979 онд тусгаар тогтнолоо зарласнаар, улс орон "Gilbert Islands"-ыг нэрээ өөрчлөн, "Kiribati" гэж нэрлэх болсон юм. Кирибати нь Гилберт гэж нэрлэсэн арлуудын нутгийн аялгаараа дуудаж өөрчилсөн хувилбар бөгөөд энэ нь тус арлуудын үндэсний соёл, хэлний онцлогийг илтгэж байна. Кирибатийн хэлэнд "G" гэсэн дууг "K" гэж уншдаг тул "Kiribati" нь тухайн нутгийн үндэсний аялгаараа зөвхөн "Gilbert Islands" гэж нэрлэсэн нэрний хувилбар юм.
Энэхүү нэр өөрчлөлт нь Кирибатийн улс төрийн болон соёлын бие даасан байдлыг илэрхийлэх чухал алхам болж, тус улс дэлхийн тавцан дээр тусгаар тогтносон өөрийн нэртэй болж гарч ирсэн.
Эдгээр улс орнуудын нэр нь тухайн үеийн түүхэн үйл явдал, хувь хүмүүсийн үүрэг хариуцлагыг илэрхийлсэн онцлогтой байдаг.
