Дундговь аймгийн Өлзийт сумын хуучин Тагт бригадын нутаг 25 км орчим сунаж тогтсон. Дэл
уул хэмээх жижиг нуруу бий. Эл нурууны зүүн бэлээс өгсүүлэн оройгоо хүртэл
бараг нэлэнхүйдээ хадны зурагтай. Зурагнууд нь билүү чулуут хадны бараан
өнгөнөөс бараг ялгагдамгүй. Нурууны олон зуун зурагтай хаднаас харьцангуй
баялаг зурагтай гурван уул бий бөгөөд Д.Дорж, Э.А.Новгородова нар эдгээр уулыг
Дэлийн зүүн билүү-I, II ,III хэмээн дугаарлаж өөрсдийн бүтээлдээ
нийтэлжээ. Зурагнуудын дотор янгир, морь, морь унасан хүн, тэмээний зураг бусдаас
харьцангуй олон. Мөн хүн амьтан, шувууд, могойн зураг ч байдаг.
Хаданд дүрслэл
үйлдэхдээ олон янзын арга хэрэглэсэн агаад голчлон сийлэх, мохоо үзүүртэй
багажаар цохиж гаргах аргыг хэрэглэжээ. Энэ цогцолбор дурсгал ерөнхийдөө хэд
хэдэн онцлог шинжтэй.
Нэгдүгээрт: Зурагнууд нь он цагийн хувьд харилцан
адилгүй, нэг хэв загварын биш.
Хоёрдугаарт: Хүнийг хэд хэдэн янзаар дүрсэлсэн нь
тод харагдана. Онцолж нэгийг дурдвал гарыг нь зуралгүй толгой дээр нь гурван
салаа зураас гаргаж мөрнөөс нь авахуулан нэгэн урт зүйл унжсан хүний зураг
байдаг. Ийм дүрслэлтэй зураг манай орны хадны зураг дотор ер нь тааралддаггүй
билээ.
Гуравдугаарт: Өргөн орой бүхий малгайтай, гартаа
жад барьсан морьтой хүний зураг.
Дөрөвдүгээрт: Баруун гартаа дугуй зүйл барьсан хоёр
толгойтой хүний зураг.
Тавдугаарт: Хүн, мал, янгир, ан амьтдын зураг
гэрийн тэжээмэл амьтдыг бодвол харьцангуй их байна. Одоо ч энэ нутагт хулан,
зээр гэх мэтийн зэрлэг ан амьтад нэн элбэг билээ.
Зургадугаарт: Зарим нэгэн амьтдын хөлийг дээш нь
харуулан зурсан байгаа нь магадгүй үхсэн гэсэн санааг агуулсан байж болох.
Долдугаарт: Амьтдын дээд талд дүрсэлсэн дугуй
цэгнүүд сонирхол татдаг. Тухайлбал тэмээний хоёр бөхөн дор юм уу янгирын дээр,
могойн толгойн дээр, доор гэх мэт.
Наймдугаарт: хүрэл зэвсгийн үеийн улаан зосон
зурагны дугуй болон дөрвөлжин хүрээний дээр байдаг далавчаа дэлгэсэн бүргэдтэй
адил жигүүртний зураг байгаа нь ихээхэн сонирхол татна.
Дэлийн зүүн
билүүгийн хадны олон зургууд нь он цагийн хувьд хүрэл зэвсгийн үеэс аван
төмрийн түрүү үе, цаашилбал Х.Т-ын II
зууны үед
холбогдож болохыг судлаачид тогтоожээ.
