Нохдын овогт багтдаг илбэнх дунджаар 65 см орчим урттай, сүүл нь 20-25 см, 4-10 кг жинтэй,3-4 жил насалдаг холимог идэштэй, хөхтөн амьтан. Илбэнхийн сарвуу богинохон ч хуруунууд нь урт, салсан байдаг учраас мөр нь хүний алгатай төстэй харагддаг. Сүүлэн дээрээ 5-10 цагариган судалтай. Модонд авирахдаа яг л сармагчин шиг шаламгай, чадварлаг. Үүнд урт хумс нь нөлөөлдөг. Энэ амьтан тэнцвэрээ сайн хадгалдгаараа мууртай төстэй. 10-12 метрийн өндрөөс унахыг юман чинээ тоолгүй дөрвөн хөл дээрээ тогтдог гэнэ. Ихэвчлэн шогших бөгөөд 15 миль/цаг хурдлах чадвартай.
Мэргэжилтнүүдийн онцолдгоор шөнийн хэрмэл амьтан бөгөөд хул, шаргал эрээн зүстэй. Монголчууд илбэнхийг булган дорго хэмээн нэрлэдэг бөгөөд арьсаар нь дээл хийж өмсдөг байжээ.
Халх, Нөмрөг, Онон гол, Яхь нуур, Угалз зэрэг томоохон гол, нуурын сав, намгархаг газар суурьшсан харь амьтан. Харь гэдэг нь гадны орноос ирж суурьшсан амьтанг хэлдэг юм.
Илбэнх модны хөндий, амьтны үлдээсэн үүр, нүх, хадны завсар, зэгс, ой, шугуйд амьдардаг. Өөрөө үүр барьж, нүх ухах зэргээр оромж засаж чаддаггүй амьтан юм. Мэлхий, загас, дун, хясаа, чийглэг газрын шавьж, нугаламгүй амьтан буюу гүрвэл, хавч, жижиг хөхтөн амьтан, ангаахай, дэгдээхэйгээр хооллохоос гадна үхсэн амьтны сэг зэм, хог болон ногоон ургамал, сөөгний жимсээр хооллодог. Ихэнхдээ шөнөөр хоол тэжээлийн эрэлд гардаг учир харааны хөгжил сайн. Эзэмшил нутгийн хэмжээ нь 1,5 км хүртэл. Их дөлгөөн амьтан бөгөөд аюул тохиолдсон үед зугтахаасаа илүү тухайн газраа хярж хэвтэн биеэ хамгаалдаг. Анчдын яриагаар илбэнх харагдаж байгаа шигээ номхон амьтан биш гэнэ. Түүн рүү чоно зэрэг махчин амьтад ойртохоосоо ч айдаг. Учир нь өөрийгөө хамгаалахын тулд юу ч хийхээс буцахгүй дайчин бас зальтай гэнэ.
Илбэнх нь хосоороо амьдардаг. 2-3 дугаар сард эвцэлдэх бөгөөд орооны идэвхтэй үе нь 6 өдөр үргэлжилнэ. Эмэгчин нь 2 сар орчим хээлээ тээж, төрүүлдэг ба зулзага нь 8-н долоо хоногтойдоо нүдээ нээж, 70 гаруй хоног эхийн сүүгээр хооллоно. Сүүнээсээ гарч, хоол тэжээл олох чадвартай болсон үед нь зулзагаа хөөж биеийг нь даалгадаг. Нэг нас хүрсэн илбэнх үржилд ороход бэлэн болдог. Зарим зүйлийн илбэнхийн эрэгчин нь хэд хэдэн эмэгчинтэй эвцэлддэг.
Илбэнх хүйтний улиралд ичдэг. Гэхдээ баавгайтай адил хөеө, идэш тэжээл нөөцлөн ичдэггүй, зүгээр л гүн нойрсчихдог онцлогтой. Илбэнхээс өөр гүн унтдаг амьтан нохдын овогт байхгүй. Илбэнхийн тоо толгой хэт ихсэх нь нутагшиж байгаа газартаа хөнөөлтэй. Тухайлбал, манай Онон, Угалз голын сав газар дэлхийд нэн ховордсон олон зүйл тогоруу нутагладаг. Тэдний дэгдээхэйг нь идэж тоо толгойг нь цөөрүүлэх, хоол тэжээлээс нь хороож хомсдуулахаас гадна дайжуулах аюултай.
Хүнд амархан дасдаг учраас гаршуулахад амар. Гэрийн нөхцөлд 11 хүртэл наслах чалвартай. Тэжээвэр илбэнх ямар нэгэн зүйлээ гээсэн хүн шиг хогийн савтай ноцолдож, хог ухдаг нь хачирхалтай. Үүрэгт ажлаа хийж байгаа юм шиг л хогийн сав ухдаг гэж энэхүү амьтныг тэжээдэг хүмүүс ярьдаг байна. Илбэнх заримдаа муур шиг дуугарч, цээжээ хэржигнүүлдэг. Бас хүн шиг гиншиж, исгэрч, шүгэлдэх нь сонин ажээ.
Та аялал, амралтын талаарх илүү их мэдээ мэдээллийг ЭНД дарж аваарай.
